Herb biskupstwa kamieńskiego
Herby, jako znaki rozpoznawcze pełniły funkcję wyróżnika osoby stanu rycerskiego, później szlacheckiego, także rodziny, rodu, organizacji kościelnej, mieszczańskiej bądź cechu rzemieślniczego, korporacji, miasta, jednostki podziału terytorialnego lub państwa. Wywodziły się one z symboliki heroicznej lub znaków własnościowych i pierwotnie pełniły funkcję identyfikacyjną na polu bitwy. Od XII wieku ustalane były według ścisłych reguł heraldycznych.
Herby kościelne pojawiły się wskutek przenikania kultury świeckiej do świata duchownego. Pierwsze godła i emblematy heraldyczne pojawiły się już we wczesnym średniowieczu na pieczęciach dokumentów i korespondencji kościelnej. Początkowo miały one często postać: godła lub herbu rodowego danej postaci kościelnej; godła lub herbu pochodzącego od herbu ziem będących we władaniu np. danego biskupa; godła lub herbu stworzonego na podstawie symboliki właściwej danej diecezji.
 |
 | |
| ||
Zazwyczaj herby, zawarta w nich symbolika służyły jako pieczęcie. Pierścienie - na których wyryte były herby - używane były jako tłoki do pieczętowania dokumentów poprzez ich odciskanie w wosku lub laku. Stąd nazwa takiego pierścienia: sygnet. Bywały także sytuacje odwrotne, że to ze wzoru pieczęci powstawały herby. Szczególnie dotyczyło to hierarchów kościoła, gdyż wielu z nich, w tym także biskupów, nie wywodziło się z rycerskich czy szlacheckich rodów.
Od samego początku diecezji pomorskiej, a potem kamieńskiej, jej włodarze uwiarygodniali dokumenty pieczęciami. Były to pieczęcie biskupów i kapituły katedralnej oraz pieczęcie wyższego duchowieństwa i urzędów diecezjalnych. Pierwszy biskup pomorski Wojciech (1140-1162) posiadał już własną pieczęć; jej istnienie potwierdzają pergaminowe paski przy zachowanym do dziś oryginale drugiego jego dokumentu z 1159 roku, znajdującym się w archiwum w Greifswaldzie.
Na podstawie zachowanych pieczęci znamy herby kilku biskupów kamieńskich oraz herb biskupstwa kamieńskiego. Jednak pomimo wielu poszukiwań w archiwach polskich oraz niemieckich nie udało się ustalić okresu, w którym herb biskupstwa kamieńskiego powstał. Być może jedynym miejscem, w którym udałoby się to ustalić, byłyby archiwa Watykanu, gdyż tam przechowywane są najstarsze dokumenty dotyczące diecezji kamieńskiej, bowiem od 1188 roku biskupstwo zgodnie z egzempcją papieską bezpośrednio podlegało Stolicy Apostolskiej.
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
- Pieczęć Sigwina, trzeciego biskupa kamieńskiego (1191-1219), pierwsza znana pieczęć biskupa kamieńskiego.
- Płyta nagrobna biskupa Jana I księcia von Sachsen-Lauenburg (1343-1370) z herbem biskupstwa w dolnej lewej części płyty.
- Pieczęć biskupa Philippa von Rehberg (1370-1385) z 1383 roku z herbem biskupstwa w dolnej lewej części pieczęci.
- Pieczęć biskupa Jana Kropidło księcia opolskiego (1394-1398) z herbem biskupstwa w dolnej lewej części pieczęci.
- Pieczęć biskupa Martina Caritha (1498-1521) z 1498 roku z herbem biskupstwa w lewej części pieczęci.
- Herb Erazma von Manteuffla ostatniego katolickiego biskupa kamieńskiego (1521-1544) z płyty grobowca w kościele w Połczynie, w lewej górnej i dolnej prawej części tarczy herbowej elementy herbu biskupstwa kamieńskiego.
- Pieczęć biskupa Martina Weyhera (1549-1556) z 1552 roku w lewej części pieczęci.
- Banknot 50-fennigowy pieniądza miejskiego z 1922 roku herbem Kamienia i herbem biskupstwa kamieńskiego po stronie prawej.
- Herb biskupstwa kamieńskiego na witrażu nad bocznym wejściem do katedry (nieznana data powstania).
- Herb biskupstwa kamieńskiego na witrażu w skarbcu katedralnym z 1939 roku.
- Herb biskupstwa kamieńskiego na stiuku w sali tronowej zamku w Schwerinie (Schweriner Schloss) w Meklemburgii.
- Herb biskupstwa berlińskiego z 1930 roku w lewej dolnej części herb dla ziem byłego biskupstwa kamieńskiego.
Znana jest pieczęć pontyfikalna czwartego biskupa pomorskiego, a trzeciego kamieńskiego: Sigwina (1191-1219) przedstawia ona postać siedzącą na biskupim tronie z pastorałem i mszałem w rękach. Gdy dobrze przypatrzeć się tej pieczęci, można po prawej stronie zauważyć tarczę herbową z równoramiennym krzyżem, prawdopodobnie pierwowzór herbu biskupstwa kamieńskiego. Nie wiadomo jak to interpretować, czy mszał czy jako wizerunek herbu biskupstwa kamieńskiego. Woskowy odcisk tej pieczęci znajduje się na dokumencie z 1214 roku, przechowywanym w Archiwum Państwowym we Wrocławiu.
Najstarszy dokładny wizerunek herbu biskupstwa kamieńskiego uwieczniony został na zachowanej do dziś w wirydarzu kamieńskiej katedry płycie nagrobnej biskupa Jana I księcia von Sachsen-Lauenburg (1343-1370). W lewym dolnym rogu widnieje herb biskupstwa kamieńskiego w postaci tarczy podzielonej równoramiennym krzyżem, natomiast po przeciwnej stronie znajduje się herb rodowy Sachsen-Lauenburg.
Prawdopodobnie jednak po raz pierwszy umieścił herb biskupstwa na pieczęci z 1383 roku następny biskup, Philipp von Rehberg (1370-1385). Pieczęć w formie owalnej mandorli przedstawia biskupa na tle frontonu katedry, z prawej strony widnieje herb von Rehberg’ów, a z lewej herb biskupstwa kamieńskiego. Na pieczęci Jana Kropidło księcia opolskiego (1394-1398) obok herbu rodowego Piastów Opolskich widnieje także herb biskupstwa kamieńskiego w postaci tarczy podzielonej równoramiennym krzyżem.
W XV wieku już na wszystkich pieczęciach biskupów kamieńskich - obok patrona katedry, św. Jana Chrzciciela - pojawiają się herby rodowe biskupów oraz herb biskupstwa kamieńskiego, gdzie do tarczy dzielonej krzyżem równoramiennym dodano mitrę biskupią i dwa pastorały. Widać to wyraźnie na zachowanych pieczęciach biskupa Martina Caritha (1498-1521). Podobne elementy: mitra biskupia, dwa pastorały, tarcza podzielona krzyżem znajdowały się w herbie Erazma von Manteuffla ostatniego katolickiego biskupa kamieńskiego (1521-1544). Można to zobaczyć na płycie nagrobnej biskupa w kościele p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Połczynie Zdroju. Podobnie wyglądał herb ostatniego (1549-1556), będącego osobą duchowną, biskupa Martina Weyhera.
W latach nam współczesnych herb biskupstwa kamieńskiego przedstawiony został na witrażu nad jednym z bocznych wejść do katedry. W 1922 roku na banknocie 50-fennigowym pieniądza miejskiego obok herbu miasta i stylizowanej butelki Kleista - wkomponowanej w krzywaśń pastorału, umieszczono także herb biskupstwa kamieńskiego. Podczas remontu katedry w latach 1934-1939 herb biskupstwa kamieńskiego został wykonany przez Helenę Schroder z Ouedlinburga na kolorowym witrażu okiennym w ostatnim pomieszczeniu skarbca katedralnego.
Po raz ostatni herb biskupstwa kamieńskiego utrwalony został w latach 80. XX wieku na obrazie przedstawiającym św. Ottona namalowanym przez ks. Andrzeja Dowala, byłego wikarego parafii p.w. św. Ottona biskupa Bambergu dla katedry kamieńskiej. Herb znajduje się obok głowy świętego.
Na mocy konkordatu podpisanego przez Prusy w dniu 14 czerwca 1929 roku, którego jednym z inicjatorów był ówczesny nuncjusz apostolski Eugenio Pacelli późniejszy papież Pius XII, bullą papieską Piusa XI „Pastoralis officii” z dnia 13 sierpnia 1930 roku dla katolickiej diaspory, głównie osiedlających się w Berlinie Ślązaków utworzona zastała diecezja berlińska (dioecesis Berolinensis). W skład nowej diecezji weszły ziemie dawnych diecezji: brandenburskiej w Magdeburgu, w Havelbergu, w Kamieniu i w Lebus (Lubusz), rozwiązane w XVI wieku w wyniku reformacji, a potem sekularyzowane. Symbole tych czterech diecezji umieszczone zostały w nowym herbie diecezji berlińskiej z tym, że dla ziem byłej diecezji kamieńskiej przyjęto nowy herb. Siedzibą diecezji został kościół św. Jadwigi Śląskiej, pierwszy zbudowany w Prusach pod koniec XVIII wieku, dobie reformacji za zgodą Fryderyka II Wielkiego kościół katolicki.
Marian Klasik
Bibliografia:
Bobrowski K., Dawne pieczęcie na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 1989.
Grotefend O., Die Siegel der Bischöfe von Kammin und ihres Domkapitels, BSt NF, Bd. 26 (1924).
Heyden H., Kirchengeschichte Pommerns. In: Osteuropa und der deutsche Osten. Köln-Braunsfeld, 1957.
Diözesanarchiv Berlin
Tekst został pierwotnie opublikowany na portalu miejskim Kamienia Pomorskiego (www.kamienpomorski.pl). Ilustracje i zdjęcia ze zbiorów autora przygotował do druku Michał Bajor.
Marian KLASIK - dziennikarz, historyk, regionalista, działacz społeczny z Kamienia Pomorskiego. Urodził się 21 maja 1939 roku w Rudzie Śląskiej-Goduli (województwo śląskie), od 1957 roku na Ziemiach Zachodnich, w województwie szczecińskim. Pracował w administracji samorządowej i organizacjach społecznych.
Od ponad 45 lat zajmuje się dziennikarstwem, współpracował z „Głosem Szczecińskim” i „Wiadomościami Zachodnimi”, był redaktorem „Gazety Powiatowej - Ziemia Kamieńska”, obecnie (2010) redaguje gazety samorządowe w trzech gminach i powiecie, współpracuje z warszawskim „Życiem Muzycznym” oraz „Archeologią żywą”.
Historyk z zamiłowania. Inicjator budowy i współtwórca projektu pomnika-obelisku poświęconego von Kleistowi, postawionego w 300 lecie urodzin, także pomysłodawca posadzenia przed kamieńską katedrą dębu dla upamiętnienia wejścia w XXI wiek, nazwanego „Otton”, a poświęconego św. Ottonowi biskupowi Bambergu - Misjonarzowi Pomorza. Autor następujących publikacji książkowych o tematyce historycznej: „Von Kleist powrócił do Kamienia”, „700 lat historii Golczewa”, „E.B. de Croy fundator organów w katedrze kamieńskiej”, „Tajna Operacja Wywiadu PRL - Szpital polowy 250 w Dziwnowie”, „Dziwnowski front 5.III.1945 – 4.V.1945”, „Monografia powiatu kamieńskiego 1815-2010”.
Podziel się swoimi wrażeniami i spostrzeżeniami na naszym Forum w dziale Historia Koszalina oraz Historia Pomorza. Jeśli znasz jakieś nieznane fakty lub ciekawostki, przekaż je nam wszystkim. Jeśli nie, włącz się do dyskusji, zaproponuj nowe tematy, zainteresuj się historię swojego miasta i regionu.
