Twórco Zacny Gwiazd Świecących

Conditor Alme Siderum - Twórco Zacny Gwiazd Świecących

Ambrosius i Praetorius mieli wiele do powiedzenia w muzyce na Adwent i Boże Narodzenie.

Wiele hymnów i pieśni z dawniejszej muzyki ma tytuły łacińskie i tak naprawdę są dla mnie tajemnicze. Jednym z twórców, którzy często nazywali utwory po łacinie był Michael Praetorius. Robił tak nawet wtedy gdy poza tytułem tekst pisał po niemiecku.

Michael Praetorius oraz Giovanni da Palestrina - twórcy muzyki do utworu Conditor Alme Siderum - Twórco Zacny Gwiazd Świecących.

Ostatnimi laty Praetorius odkrywany jest na nowo. Pojawiają się nowe nagrania jego dzieł, często premierowe. Jednym z takich jest hymn - motet Conditor Alme Siderum. W swojej twórczości chętnie korzystał z sławnych pieśni i melodii chóralnych. Tak było i w tym przypadku.

Conditor Alme Siderum to hymn napisany na Nieszpory w czasie Adwentu. Z datowaniem są pewne kłopoty. Większość badaczy uważa, że tekst powstał w siódmym wieku. Są jednak tacy, którzy sądzą, że jest wcześniejszy i pochodzi z wieku czwartego. Autor nie jest znany. Dla większości jest związany z osobą Św. Ambrożego, czyli należy do pieśni ambrozjańskich. Ciekawe, że termin ambrosiana jakby został zapomniany. Używa się tylko gregoriana w takim kontekście jakby nic przedtem nie było.

Kto napisał melodię także nie wiadomo. W XVII wieku hymnem zajął się papież Urban VIII. Przerobił go tak poważnie, że z oryginału pozostał tylko pierwszy tytułowy wers. Ten zrewidowany tekst włączył do Brewiarza w 1632 roku. Istniała groźba, że oryginalny tekst zaginie. Tak się nie stało gdyż pozostał on w starej wersji w liturgii angielskiej.

Melodia Praetoriusa bardzo głęboko sięga do starego hymnu. Ta stara melodia pozostała w klasztorach gdzie mnisi pielęgnowali (i robią to nadal) śpiewy adwentowe. W tamtych czasach nikt nie przejmował się plagiatami. A początkowe frazy Praetoriusa są wręcz dosłownym powtórzeniem hymnu ambrozjańskiego. Inaczej mówiąc główny temat nie pochodzi od tego kompozytora. Dopiero dalszy przebieg będący rozminięciem tematu jest autorskim aktem Praetoriusa.

Szukając informacji o tym motecie natknąłem się niespodziewanie na Palestrinę. Okazało się, że Giovanni Palestrina w zbiorze Hymni Tutius Anni umieścił swoją wersję Conditor Alme Siderum. Podobnie jak i Praetorius tak i on pierwsze takty wziął z starego hymnu ambrozjańskiego. Utwór Palestriny mógł poznać Praetorius, który był o 35 lat młodszy. Być może i z tego dzieła Praetorius korzystał.

Zaskoczony zostałem jeszcze drugi raz. Okazało się, że istnieje całkiem inna ścieżka tego hymnu. Znalazłem wykonanie z 2009 roku w Deidesheim w Niemczech, gdzie odbył się koncert adwentowy, na którym Conditor Alme Siderum sygnowano nazwiskiem Nors Josephson. To nazwisko obiło mi się o uszy ale nie jako kompozytora.

I rzeczywiście Josephson to pianista, nauczyciel i muzykolog. Jest Amerykaninem. W latach 1975-1992 był profesorem muzyki na Uniwersytecie Fullertona w Kalifornii. Prowadził tam duże programy badawcze zyskując spore uznanie środowiska muzycznego. Ożenił się z Niemką i w 1992 roku przeprowadził się właśnie do Deidesheim. Tam prowadził dalsze badania, mając zresztą finansowe wsparcie z Ameryki.

Conditor Alme Siderum było odkryciem Josephsona. Znalazł mianowicie partyturę hymnu, który powstał na dworze Karolingów. Josephson datował go na dziewiąty wiek. W melodii nie słychać wpływów ambrozjańskich. Można stąd mniemać, że muzyka dawna rozwijała się również poza Włochami a jej bliskie poznanie jest jeszcze przed nami.

Są to dzieje, które bardzo mnie ciekawią. Mam nadzieję, że dowiem się więcej. Bo widzę, że wiem malutko.

classical_blueslover