Erazm von Manteuffel - ostatni biskup kamieński

Erazm von Manteuffel, urodzony w 1480 roku od wczesnej młodości poświęcał się teologii. Różnił się nieco od swoich krewnych, prowadzących życie awanturnicze. Gruntownie wykształcony, studiował na uniwersytetach w Greifswaldzie, Lipsku oraz w najstarszym uniwersytecie europejskim - założonym w 1088 roku - w Bolonii, gdzie w 1503 roku uzyskał doktorat. W tym samym roku powrócił na Pomorze i objął dekanat kapituły kolegiackiej katedry w Kołobrzegu. Od 1504 roku został zatrudniony w kancelarii książęcej. Ze względu na swe walory i wykształcenie zyskał przychylność i zaufanie księcia Bogusława X, który powołał Manteuffela do rady dworskiej i mianował wychowawcą swojego syna Jerzego. Po dziesięciu latach objął archidiakonat w Pasewalk, a w roku 1519 uzyskał prawo następstwa po biskupie Martinie Karith. Tak też się stało, po jego śmierci, Erazm von Manteuffel objął urząd biskupi w Kamieniu Pomorskim. Uroczysta intronizacja w katedrze kamieńskiej odbyła się w 1522 roku.

(Kliknji na obrazek i powiększ) Od lewej: (1) Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Połczynie Zdroju. Widok od strony Rynku. (2) Pomnik biskupa Erazma odsłonięty w 2000 roku obok kościoła Mariackiego w Połczynie Zdroju. (3) Współczesny witraż w kościele Mariackim w Połczynie Zdroju. Biskupi pomorscy (od góry): Reinbern, św. Wojciech, Erazm von Manteuffel, Ignacy Jeż.

Mimo, iż rezydencja biskupów kamieńskich mieściła się w Karlinie, Erazm zamieszkał w Lipiu (Arnhausen). W 1280 roku Brandenburczycy przekazali zamek biskupowi kamieńskiemu Hermanowi von Gleichen. Za czasów Erazma w Połczynie dokonały się przełomowe zmiany. Jego krewny Kurt von Manteuffel mienił w 1515 roku dotychczasowe prawo brandenburskie na prawo lubeckie. Spowodowało to ożywienie gospodarki i zmiany organizacyjne władz miejskich. Wystąpienie Marcina Lutra wywołało niepokój biskupa i księcia Bogusława X. W 1523 roku książę umarł, a jego syn Jerzy - wychowanek Erazma – opowiedział się przeciwko reformacji. Jednak po jego śmierci biskup Erazm von Manteuffel pozostał bez sprzymierzeńca, bacznie przyglądając się inwazji protestantyzmu na Pomorze.

13 grudnia 1534 roku na sejmie w Trzebiatowie przyjęto protestantyzm jako jedyną religię państwową. W obliczu tych wypadków biskup Erazm chciał przynajmniej utrzymać kontakt z Rzymem, jednak książęta Barnim (syn Bogusława X i brat księcia Jerzego) i Filip wbrew woli biskupa sprowadzili uczonego Pomorzanina - Jana Bugenhagena, reformatora działającego w Lubece i Hamburgu u boku Lutra. Książęta widzieli w przeprowadzeniu reformacji korzyści materialne. Między nimi i mieszczaństwem doszło do nieporozumień na tle bogatych dóbr kościelnych i klasztornych. Szlachta twierdziła, że klasztory były fundowane przez i dla szlachty, więc powinny być przytułkiem dla starych i biedniejszych ze stanu szlacheckiego. Książęta jednak wykazali, w oparciu o przywileje kościelne, że te instytucje pochodzą z fundacji książąt pomorskich i nadal walczyli o podniesienie swojej władzy politycznej poprzez dodanie do niej władzy kościelnej.

Mimo, iż reformację przyjęli książęta pomorscy, Erazm von Manteuffel był jej zdecydowanym przeciwnikiem, osobiście nie zgodził się na przyjęcie protestantyzmu. Pomimo ciężkich chwil, pozostał wierny swemu postanowieniu. Zmarł 26 stycznia 1544 roku w swoim domku myśliwskim znajdującym się w Łęknie (Bast) w Niedzielę po św. Pawle Pustelniku. Nieznana jest przyczyna śmierci, wiadomo jedynie, że na czaszce przechowywanej do dzisiaj w Muzeum w Kamieniu Pomorskim, znajdowały się ślady uderzeń. Został pochowany w krypcie rodziny Manteuffelów pod ołtarzem w kościele parafialnym w Połczynie Zdroju. Grobowiec przykryto rzeźbioną płytą, którą w roku 1870, podczas przebudowy kościoła i likwidacji grobowców, umieszczono na północnej ścianie przy wejściu do zakrystii. Płyta była osadzona do 1945 roku, kiedy to katolicy odzyskali kościół. Pierwszy proboszcz ks. Jan Krzyżkowski, oblat, poświęcił kościół i usunął boczne balkony, znajdujące się przy wejściu do zakrystii (obok płyty), przystosowując kościół do kultu katolickiego. Automatycznie przeniesiono płytę i umieszczono ją na ścianie zachodniej za konfesjonałem. W 1983 roku w kościele przeprowadzono generalny remont, po raz kolejny przenosząc płytę nagrobną biskupa Erazma. Dzisiaj umieszczona jest na filarze, pomiędzy kapliczkami po stronie południowej.

(Kliknji na obrazek i powiększ) Płyta nagrobna biskupa Erazma von Manteuffel.

Płyta wykonana jest z brązu, ma wymiary 195 na 112 centymetrów, i posiada niezwykle bogatą symbolikę. W jej centralnym punkcie znajduje się figura biskupa w mitrze, ornacie, z pastorałem w prawej dłoni. Obok figury po lewej stronie biskupa znajduje się krucyfiks, pod nim natomiast herb rodziny Manteuffelów. Kurt von Manteuffel, uważając miasto za swoją własność, nadał Połczynowi własny herb: czerwoną poprzeczną belkę na srebrnym polu. Herb Manteuffelów połączony z herbem miasta nadanym przez pierwszych właścicieli stanowi do dzisiaj symbol Połczyna.

W czterech rogach płyty umieszczone zostały symbole czterech ewangelistów. W prawym górnym rogu znajduje się uskrzydlony lew, który pod przednimi łapami trzyma banderolę z napisem "Św. Marek Ewangelista". Skrzydlaty lew jest emblematem św. Marka, gdyż zaczyna on swoją Ewangelię od przedstawienia Jana Chrzciciela na pustyni, gdzie żyją lwy, ponadto jest to także symbol i godło miasta św. Marka - Wenecji. W prawym dolnym rogu znajduje się uskrzydlony byk, trzymający w pysku banderolę z napisem "Św. Łukasz Ewangelista". Byk jest biblijnym emblematem cherubina, pojawia się w Biblii także jako symbol dumy. W lewym górnym rogu płyty wykuty jest klęczący skrzydlaty anioł, który w obu dłoniach trzyma banderolę z napisem "Św. Mateusz Ewangelista". Anioł w biblii jest wysłannikiem, zwiastunem dobrej nowiny, opiekunem, osobową istotą duchową, zajmującą w hierarchii bytów miejsce pomiędzy Bogiem a człowiekiem. W lewym dolnym rogu znajduje się znak orła, który pod skrzydłem i w dziobie trzyma banderolę z napisem "Św. Jan Ewangelista". Emblemat św. Jana w sztuce chrześcijańskiej odnosi się do objawienia św. Jana, jest to symbol Chrystusa, boskiej potęgi i sprawiedliwości, modlitwy, łaski lub wiary, wznoszący wiernych ku niebu. Jest też symbolem boskiego posłannictwa i Dnia Sądu.

Na płycie znajduje się także zdobniczy ornament z zamkniętymi motywami roślinnymi. Jest też napis epitafijny umieszczony pod postacią biskupa Manteuffela: "W Roku Pańskim w Niedzielę po św. Pawle Pustelniku zasnął w Bogu Ojcu i Panu - Pan Erasmus Mandvvel, Biskup w Camminie. Wieczny Bóg przez Chrystusa swego Syna jest łaskawy i miłosierny. Amen".

Jest też drugi napis tworzący swoistą ramę płyty: "Dokąd chcemy - zmierzamy. Tutaj spoczywają i rozkładają się, a jednak byli biednymi grzesznikami. Tak więc chwalmy życie wieczne, które nam w Chrystusie jest dane".

Płyta nagrobna ostatniego biskupa katolickiego na Pomorzu przed reformacją, stała się symbolem wierności Kościołowi i pozostawania przy wierze nawet wówczas, kiedy wszyscy wokół odeszli. Ślady przeszłości niestety zostały zatarte przez burzliwe losy miasta, a dzieje regionu można poznać tylko ze skąpych źródeł archeologicznych, jednak i obecnie dokonuje się aktów, które przywracają pamięć historii i tradycji, osób i wydarzeń. 20 sierpnia 2000 roku przy kościele NMP został odsłonięty pomnik Erazma von Manteuffela z podpisem "Świadek wiary i miłości". Przypomina on o fragmencie nie tylko dziejów miasta, ale całego Pomorza Zachodniego.

Z.M.