Teresa z Avila

Święta, mistrzyni modlitwy, mistyczka, reformatorka zakonu, pisarka, przyjaciel i doradczyni św. Jana od Krzyża, pierwsza kobieta ogłoszona doktorem Kościoła - nie sposób wymienić wszystkich tytułów i zasług tej niezwykłej niewiasty. Św. Teresa z Avila, zwana też Teresą od Jezusa - pod tymi imionami kryje się jedyna w swoim rodzaju biografia. Dla uniknięcia pomyłki, nazywano ją również "Teresą Wielką", w odróżnieniu od "Teresy Małej", czyli św. Teresy z Lisieux.

Teresa z Avila na obrazie Rubensa (1615 r.)

Przyszła na świat w 1515 roku w Avili, w Hiszpanii. Jej rodzina pochodziła z nawróconych na katolicyzm Żydów - dziadek ze strony ojca przyjął chrzest zaledwie 30 lat przed jej narodzeniem. Już w wieku siedmiu lat usiłowała wyruszyć w podróż, by nawracać Maurów i ponieść śmierć męczeńską. W wieku dziesięciu lat, pod wpływem modnej wówczas literatury romansowej, napisała powieść z gatunku "płaszcza i szpady". Po przedwczesnej śmierci matki, prowadziła życie światowe. Trafiła do internatu augustianek, ale wówczas nie odczuwała jeszcze powołania zakonnego. Podczas pobytu u swojego wuja, rozpoczęła lekturę "Listów św. Hieronima". Znalazła tam pouczenie: "Jeśli czujesz się wezwana do życia zakonnego, to nawet jeśli twój ojciec położy się na progu, aby zagrodzić ci drogę, przeskocz przeszkodę".

Sądzono że umarłam

Wstąpiła do zakonu karmelitańskiego w Avili. Tam zapadła jednak na ciężką chorobę i przez cztery dni znajdowała się w głębokiej śpiączce: "Sądzono, że umarłam. Wykopano już w moim klasztorze Wcielenia grób, gdzie miało być złożone moje ciało". Przeżyła i wróciła do klasztoru, w którym w tym czasie panowało rozluźnienie obyczajów. Gdy miała 38 lat, pod wływem "Wyznań" św. Augustyna, doznała nawrócenia: "Zostałam zauroczona przez biskupa z Hippony. Poza tym klasztor, gdzie wzrastałam, należy do jego zakonu. I jeszcze znajduję wiele pokrzepienia u świętych, których Pan wyzwolił od grzechu, aby ich przyprowadzić do siebie". Od tej chwili Teresa rozpoczyna reformę zakonu, kosztem niezliczonych szykan i trudności. Publicznie wypowiada niepopularne opinie: "Byłoby lepiej dla rodziców, gdyby wydawali swe córki za mąż, niż posyłali je do klasztorów bez dyscypliny". Jej dobry przyjaciel i doradca, św. Jan od Krzyża, pomagał jej w tych dążeniach i rozciągnął zapoczątkowaną przez nią reformę na męską część zakonu. W sumie przez ostatnich 15 lat życia, założyła w Hiszpanii 17 klasztorów karmelitanek bosych i przyczyniła się do powstania 15 klasztorów męskich.

Mistrzyni modlitwy

Była niezrównanym autorytetem w dziedzinie modlitwy. "Należy dużo się modlić, gdyż wielka jest potrzeba modlitwy" - powtarzała. Często powoływała się na rady św. Jana od Krzyża: "Modlitwa nie polega na tym, aby dużo się modlić, ale na tym, aby bardzo kochać. W praktyce nie chodzi o umiejętność zanoszenia modlitw lub próśb, ale o pracę i współdziałanie z Bogiem, w Nim i dla Niego". Była przekonana, że modlitwa pomaga osiągnąć rzeczy niemożliwe, nieosiągalne z ludzkiego punktu widzenia. Nawoływała do wytrwałości: "Ten, kto nie przestaje zdążać naprzód, jakkolwiek późno przychodzi, to jednak przychodzi. Zagubienie drogi to nic innego, jak zaniechanie modlitwy". Dlatego diabeł bardzo stara się, żeby ludzie przestali się modlić: "Wie bowiem ten zdrajca, że dusza, która trwa na modlitwie, jest dla niego stracona i że wszystkie upadki, które mogą się zdarzyć, pomagają jej później, w dobroci Bożej, dokonać większego skoku w służbie Panu". Ze wszystkimi starała się dzielić tym, co było jej osobistym doświadczeniem: "Z modlitwy zawsze wychodziłam pocieszona i z nowymi siłami".

Twierdza wewnętrzna

Swój wielki traktat o modlitwie zatytułowała "Twierdza wewnętrzna". "Dzieła św. Teresy - pisze Jordan Aumann - są bardziej praktyczne jak teoretyczne, bardziej opisowe jak wykładające, bogate w wielką znajomość psychiki ludzkiej, owoc doświadczenia osobistego oraz przenikliwego ducha obserwowania postawy innych". W "Twierdzy wewnętrznej" opisuje duszę jako twierdzę złożoną z wielu mieszkań, w której centrum znajduje się Chrystus jako Król. Gdy dusza dokonuje postępu w modlitwie, przechodzi od jednego mieszkania do drugiego, a po przejściu siedmiu mieszkań osiąga mieszkanie wewnętrzne. W pierwszym mieszkaniu dusza żyje w stanie łaski, ale jest jeszcze przywiązana do rzeczy ziemskich - to modlitwa ustna. W drugim, dusza wchodzi na drogę oczyszczenia, ćwiczy się w cnotach i umartwianiu - to medytacja. W trzecim mieszkaniu dusza wchodzi w ostatnie stadium modlitwy naturalnej i osiąga świadomość obecności Boga - to modlitwa skupienia nabytego. W czwartym dusza cieszy się obecnością Boga - to modlitwa uspokojenia. W piątym wszystkie władze duszy są skupione w Bogu - to modlitwa zjednoczenia. W szóstym mieszkaniu Bóg wlewa w duszę swoje światło i pocieszenie, które prowadzi do "małżeństwa mistycznego" - to modlitwa ekstatyczna. I wreszcie na samym szczycie następują "zaślubiny mistyczne", gdzie dusza całkowicie identyfikuje się z Bogiem.

Kobieta czynu

Św. Teresa nie była jednak tylko mistyczką. Często powtarzała, że świętość nie polega na rzeczach nadzwyczajnych, ale na wykonywaniu w sposób nadzwyczajny tego, co zwykłe. Świętość jest wynikiem całkowitego podporządkowania się woli Bożej: "Jeśli wiemy, że Bóg pragnie od nas danej rzeczy, poddajemy Jemu całą naszą wolę". Najpewniejszą i najszybszą drogą osiągnięcia doskonałości w miłości, jest posłuszeństwo: "Pewnego razu rzekł mi Pan, że nie mam prawdziwego posłuszeństwa, jeśli nie jestem gotowa cierpieć". Uważała, że najważniejszym zadaniem chrześcijan jest rozpalanie wiary u innych ludzi: "Mam to przekonanie, że więcej w oczach Pana waży jedna dusza, którą byśmy z Jego łaski i miłosierdzia naszą pracą i modlitwą Jemu pozyskali, niż wszelkie inne usługi, jakie moglibyśmy Mu oddać". Zachęcała do tego, aby w bliźnim widzieć dobre rzeczy: "Starajmy się zawsze widzieć u innych cnoty i dobre rzeczy, a ich wady przykrywać swoimi grzechami". Z właściwym sobie humorem uczyła chrześcijańskiego optymizmu, powtarzając maksymę: "Teresa sama nie może nic; Teresa i pieniążek - jeszcze mniej; Teresa, pieniążek i Bóg - mogą wszystko".

Mężna niewiasta

Działała w sposób reformatorski w świecie zdominowanym przez mężczyzn. Często spotykały ją niesprawiedliwe zarzuty. Musiała walczyć i pracować nad swoim charakterem. Nie godziła się z niewieścimi słabościami, płaczliwością i niezdecydowaniem. "Pragnę dusz, które nie byłyby kobiece" - zapisała. Echa tych pragnień słychać w wezwaniu maryjnym: "Witaj dziewico o sercu stałym i mężnym". Sprzeciwiała się kobiecemu sentymentalizmowi: "Takie czułości to rzecz niewieścia, a ja chciałabym, by siostry moje nie okazywały się niewiastami, ale by były jak mężowie odważne. I jeśli ze swej strony uczynią, co mogą, Pan takie im da serca męskie, że sami mężczyźni zdumiewać się będą". Jej serce waleczne i "męskie" przyczyniło się odrodzenia religijnego całej Europy epoki reformacji.

* * *

Pozostawiła po sobie wspaniałe dzieła książkowe, zaliczane dzisiaj do klasyki światowej literatury. W którejś z ksiąg zanotowała jedno z najbardziej głębokich wyznań w historii chrześcijaństwa: "Twoja miłość, mój Panie, tak zawładnęła moim sercem, że nawet jeśliby niebo nie istniało, ja bym Cię kochała". (tr)